Psychopatia
Mimo różnic istniejących w poglądach na psychopatię między poszczególnymi autorami, panuje jednak prawie ogólna zgoda, że psychopaci nie są w całej pełni normalni psychicznie. Istnieje również prawie ogólny pogląd, że nie są oni chorzy psychicznie, a wykazują jedynie pewien defekt psychiczny, kalectwo, które z reguły jednak nie upośledza ich inteligencji, chociaż niekiedy może być ona obniżona. Defekt ten nie jest przy tym spowodowany możliwymi obecnie do stwierdzenia zmianami organicznymi mózgu.
Mówiąc o psychopatiach często używa się określenia „osobowości psychopatyczne”. Ma to na celu zaakceptowanie, że istniejące u psychopatów anomalie dotyczą zorganizowanej struktury cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się do środowiska społecznego, a ściślej życia społecznego. Położenie nacisku na osobowość i tym samym więc na przystosowanie do życia społecznego, ma szczególne znaczenie, ponieważ tym co najbardziej rzuca się w oczy u psychopatów, jest właśnie brak lub niedostatek tego przystosowania. Zjawisko to jest spowodowane odchyleniami o typie kalectwa psychicznego w zakresie przede wszystkim popędów, uczuć sposobu i tempa reagowania na bodźce zewnętrzne, wyobraźni i woli.
Często bywa ono dodatkowo pogłębione niekorzystnymi wpływami środowiska oraz powstaniem przyzwyczajenia do określonego sposobu życia i postępowania. Zdaniem K. Schneidera „osobowości psychopatyczne” są takimi anormalnymi osobowościami, które same cierpią z powodu swojej anormalności albo z powodu ich anormalności cierpi społeczeństwo. Etiologii psychopatii nie można podać w sposób jednoznaczny, nie budzący wątpliwości. Nawet rozważania dotyczące tego problemu natrafiają na ogromne trudności, ponieważ samo pojęcie psychopatii jest mało precyzyjne oraz jest sprawą dyskusyjną, czy psychopatię w ogóle można traktować jako jednostkę nozologiczną. Nie wnikając głębiej w to zagadnienie można stwierdzić, że przyczynami psychopatii mogą być te wszystkie czynniki, które mogą powodować odchylenia o typie kalectwa psychicznego w zakresie przede wszystkim popędów, uczuć, sposobu i tempa reagowania na bodźce zewnętrzne, wyobraźni oraz woli o takim nasileniu lub tego rodzaju, że uniemożliwiają one pełne przystosowanie do życia społecznego.
Odchylenia te nie mogą być jednak związane przyczynowo z możliwymi obecnie do stwierdzenia zmianami organicznymi mózgu, nie mogą być również tylko wynikiem oddziaływania niekorzystnych czynników wychowawczych ewentualnie stanowić zespołu objawów jakiejś innej określonej jednostki chorobowej.
W tej sytuacji więc przyczyną psychopatii może być prawdopodobnie dziedziczność, aberracje chromosomów ewentualnie inne jakieś czynniki, których na razie nie znamy. Nie można również wykluczyć, że przyczyną psychopatii może być jednocześnie kilka czynników, łącznie z dodatkowym oddziaływaniem niekorzystnych czynników wychowawczych.
Psychopatie są wprawdzie defektem psychicznym, ale ujawnienie się tego defektu może nastąpić w dość dużym przedziale czasu. Wydaje się, że szczególnie często ujawnia się on około 9 – 11 roku życia.
Zaburzenia osobowości, które daję się zaobserwować po raz pierwszy w kilka lat po zakończeniu pokwitania lub jeszcze później, mimo że mogą być podobne po psychopatii, z reguły nie są psychopatami. Psychopatie jako defekt psychiczny cechuje raczej stabilność, mimo to jednak występuje w nich pewna dynamika. K.Schneider stoi na stanowisku że „osobowości psychopatyczne” należy rozpatrywać w sposób podobny jak osobowości normalne. Prawie wszystko co Dotyczy osobowości normalnych, dotyczy również i „osobowości psychopatycznych”. Zasadnicze cechy osobowości mają charakter wrodzony, nie należy jednak pojmować ich sztywno każda osobowość rozwija się, zmienia. Zmiany osobowości, będące następstwem przemian jej somatycznego, biologicznego podłoża, przebiegają zgodnie z biologiczną krzywą życia.
Rozwój zmiany osobowości dokonują się jednak nie tylko na podstawie czynników biologicznych, wielki wpływ wywierają również indywidualne doświadczenia, przeżycia, otoczenie, wychowanie, nauka. Ten sam proces biologiczny na skutek wpływów zewnętrznych może mieć różne znaczenie, różnie przejawiać się. Właściwości psychiczne psychopatów, które wpływają negatywnie na ich zdolność przystosowania się do życia społecznego, mogą ulegać zaostrzeniu – dekompensacji lub załagodzeniu – kompensacji. Leczenie psychopatii należy pojmować nie w sensie ściśle lekarskim, lecz wychowawczym. W większości przypadków jest ono zresztą bardzo problematyczne, jeżeli ma się do czynienia z osobami dorosłymi.
U dzieci psychopatycznych właściwym wychowaniem można osiągnąć niekiedy dobre i względnie trwałe wyniki. Ogólnie przyjętej klasyfikacji psychopatii nie ma. Jedną z najbardziej znanych jest klasyfikacja psychopatii opracowana przez K.Schneidera, który wydzielił i opisał następujące zasadnicze typy osobowości psychopatycznych.
Rodzeje Psychopatów
1.Psychopaci hipertymiczni – są to osoby aktywne o wesołym usposobieniu i żywym temperamencie. Nierzadko są oni dobrotliwi, gotowi do udzielania pomocy, wydajnie pracujący, ale powierzchowni i niedokładni, nie można na nich polegać, cechuje ich nierozważna pewność siebie i optymizm. Zachowanie ich jest często bez dystansu, bardzo swobodne.
2.Psychopaci depresyjni – są to ludzie spokojni, brakuje im wiary w siebie, ufności, przede wszystkim widzą odwrotną stronę, nic nie jest pogodne wszystko jest przez coś zakłócone. Pochłaniają ich rozmyślania oderwane od codziennych zadań. Jeżeli nie mają oni rzeczywistych kłopotów, to wyszukują sobie jakieś nierealne zmartwienia.
3.Psychopaci niepewni siebie – ludzi tych cechuje ich skrępowanie i nieśmiałość. Ich skrupuły, wątpliwości i niedostatek samopoczucia mogą dotyczyć wszystkiego, szczególnie jednak często są związane z problemami etycznymi.
4.Psychopaci fanatyczni – u osób tych istnieje tendencja do powstawania idei nadwartościowych, które ich całkowicie opanowują i pobudzają do działania, starają się dochodzić za wszelką cenę do swoich słusznych lub często wątpliwych praw.
5.Psychopaci żądni uznania – są to osoby które cechuje sztuczność i próżność. Istniejąca u nich tendencja do zwracania na siebie uwagi otoczenia może przejawiać się ekscentrycznością, niezwykłością wypowiadanych poglądów i zachowania się oraz niestosownością publicznych wystąpień.
6.Psychopaci o chwiejnym nastroju – osoby te charakteryzuje nagłe występowanie stanów uczuciowych nacechowanych obniżeniem nastroju oraz jednocześnie drażliwością.
7.Psychopaci wybuchowi – są to osoby, które z najsłabszych przyczyn unoszą się gniewem.
8.Psychopaci chłodni uczuciowo – osoby te cechuje zupełny brak współczucia, litości, wstydu, poczucia honoru, skruchy, sumienia.
9.Psychopaci o słabej woli – są oni niezdolni do przeciwstawiania się oddziaływujących na nich wpływom.
10.Psychopaci asteniczni – są to przede wszystkim osoby, które czują się niepełnowartościowe psychicznie. Skarżą się one najczęściej na ogólną małą sprawność, niezdolność do koncentracji, złą pamięć. Bardzo często pojawiają się u nich zaburzenia czynnościowe o charakterze nerwicowym.
„Międzynarodowa klasyfikacja chorób urazów i przyczyn zgonów” przyjęła następujący podział zaburzeń osobowości:
1.Osobowość paranoidalna – osobowość nieprawidłowa o szczególnie zaznaczonej sensytywności, zawiści, uporze.
2.Osobowość cyklotymiczna – zaznaczają się stałe odchylenia od przeciętnego poziomu nastroju
3.Osobowość schizoidalna – unikanie szerszych kontaktów, samotnictwo, chłód uczuciowy
4.Osobowość wybuchowa – niestałość nastroju, wybuchy złości
5.Osobowość anankastyczna – stałe poczucie niepewności, upór
6.Osobowość histeryczna – zależność od innych osób, niestałość i płytkość uczuć, teatralność
7.Osobowość asteniczna – brak inicjatywy, samodzielności
8.Osobowość antysocjalna
Współcześnie terminu „psychopatia” używa się w psychiatrii rzadko, ze względu na jego zdecydowanie pejoratywny charakter. Pomimo że psychopatów na świecie nie brak, określa się ich inaczej: jako osobowość nieprawidłową, antysocjalną, dyssocjalną. Wcześniej mówiło się o „nerwicy charakteru”, „utrwalonych zmianach osobowości”, „socjopatii” czy też „niedojrzałości emocjonalnej”. Samo słowo „psychopatia” nie ma negatywnego znaczenia, oznacza ni mniej ni więcej tylko cierpienie (z gr. pátheia) psychiczne. Powinno się zatem odnosić do wszystkich pacjentów psychiatrycznych, do wszystkich ludzi z zaburzeniami psychicznymi. Ale odnosi się do pewnej szczególnej grupy – osób z utrwalonymi zmianami osobowości.
Każdy człowiek posiada pewien zasób zachowań i postaw, pewien system wartości, który pozwala mu zachować równowagę w otaczającym go świecie. Osobowość określa sposób myślenia, emocje i zachowania jednostki. Są to cechy silnie wpojone, wyznaczające nasz styl życia. Zaburzenia osobowości pojawiają się, gdy cechy te są niepodatne na zmianę i utrudniają przystosowanie do warunków otoczenia. Powodują niemożność funkcjonowania społecznego czy też subiektywnie złe samopoczucie. Zaburzenia osobowości ujawniają się już w okresie młodzieńczym i mogą się utrzymywać przez całe życie. Kurt Schneider, wybitny niemiecki psychiatra, określił psychopatę jako człowieka, który sam cierpi i (lub) u innych wywołuje cierpienie. Zatem jego „psychopatyczne działania” skierowane są zarówno do wewnątrz, jak i na zewnątrz. Schneider mówił o cierniu, którym osobnik psychopatyczny rani nie tylko wszystkich dookoła, ale i siebie samego.
Rodowód psychopatii, czyli osobowości nieprawidłowej sięga pierwszych klinicznych opisów autorstwa „ojca nowoczesnej psychiatrii” Filipa Pinela (tego samego, który „zrzucił kajdany” chorym psychicznie). Pinel opisywał przypadki społecznie nieprzystosowanych wzorców zachowania oraz zaburzonych uczuć. Choćby przypadek arystokraty, człowieka wykształconego i rozumnego, który nie znosił ograniczania swoich dążeń – zabijał psa, jeśli nie gonił zwierzyny w czasie polowania, konia, który nie chciał galopować, a nawet wieśniaczkę, która ośmieliła się zwrócić mu uwagę. Czyny te nie wywoływały w nim żadnego poczucia winy.
Pinel nazywał takie przypadki manią bez delirium (rok 1813). Z kolei Prichard w 1835 r. użył pojęcia „obłęd” lub „zwyrodnienie moralne” (moral insanity), charakteryzującego się degradacją lub brakiem uczuć moralnych i jednocześnie nie zaburzonymi funkcjami intelektualnymi.U ludzi tych, jak pisał, „siła kierowania własnym postępowaniem została zatracona lub poważnie upośledzona, w wyniku czego jednostki takie nie są zdolne prowadzić się przyzwoicie, a także nie potrafią w sposób odpowiedzialny realizować różnych przedsięwzięć”.
Pojęcie „psychopatia” w 1891 r. wprowadził Koch, który różnego rodzaju trwałe defekty uczuć, prowadzące do moralnej degeneracji, nazwał upośledzeniem psychopatycznym. Potem używano wielu nazw, które opisywały typ osobowości pozbawionej uczuć złożonych, bezwzględnie nie liczącej się z uczuciami i prawami innych: daltonizm moralny (Maudsley), znieczulenie zmysłu moralnego (Ballet), inwalidztwo moralne (Arnaud), społeczno-fizjologiczna niewrażliwość (Rotenberg), psychopatia amoralna (Birnbaum), oligotymia (Davidson) czy też wspomnianych wcześniej: nerwica charakteru (Alexander) i socjopatia (Partridge). Psychopatia i inne określenia zyskały niebawem zbyt duży zasięg, również populistyczny, i stały się mało operatywne, aby określić zjawiska zachodzące w życiu psychicznym człowieka.
Okazało się, że tak naprawdę to różne „cechy psychopatyczne” można przypisać każdemu człowiekowi. A wielu podziwianych władców, polityków, wybitnych artystów czy młodzieżowych idoli to – według tak szerokiej skali”psychopatycznej” – osobnicy zwyrodniali moralnie (zaburzenie to nie upośledza wszak intelektu). Ze względu na ten cały miszmasz terminologiczny i typologiczny zaczęto dążyć do uściślenia kryteriów diagnostycznych oraz nazewnictwa. Wprowadzono termin: osobowość nieprawidłowa i powszechnie przyjęto kryteria Cleckleya, według których ludzie z nieprawidłową strukturą osobowości cechowali się trwałą niezdolnością do związków uczuciowych z innymi ludźmi, bezosobowym stosunkiem do życia seksualnego, brakiem poczucia winy, wstydu i odpowiedzialności, dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia popędów i potrzeb, utrwalonym zachowaniem antyspołecznym, autodestrukcyjnym wzorcem życia, niezdolnością planowania odległych celów i przewidywania, nieumiejętnością wyciągania wniosków z własnych doświadczeń (czyli uczenia się), nie dającym się wytłumaczyć logicznie przerywaniem każdej konstruktywnej działalności, brakiem krytycyzmu, nieodróżnianiem granicy między prawdą a kłamstwem, brakiem lęku, nietypową reakcją na alkohol, tendencjami do samouszkodzeń (na przykład „cięcia się”), częstym szantażowaniem samobójstwem, a przy tym wszystkim – sprawnym zazwyczaj intelektem. Efektem występowania tych cech jest oczywiście niedostateczne dostosowanie społeczne i zazwyczaj, mimo sprawnej inteligencji, brak wykształcenia i zawodu. Osoby te zwykle nie zawiązują stałych związków rodzinnych ani więzi z innymi ludźmi, mają nieuporządkowane życie seksualne.
