Psychologia.XMC.PL
Procesy Poznawcze Postrzeganie Myślenie Personality
- lampy markslojd
- Do każdego rodzaju wnętrz 1lampy.pl
|
*** Koncepcja Psychologiczna Junga ***
Konsekwentnie do swoich poglÄ…dów, podejÅ›cie racjonalne w psychologii jako nauce uważaÅ‚ za jedno z wielu możliwych, podkreÅ›lajÄ…c – także w swojej teorii typów psychicznych – rolÄ™ uczuć i intuicji. MyÅ›l psychologiczna Junga, jego poglÄ…dy na strukturÄ™ i funkcje psychiki sÄ… wyrażone w kategoriach psychologicznych, lub w kategoriach, których sens jest sensem psychologicznym. Jego poglÄ…dy – aczkolwiek jako biolog (lekarz) wiÄ…zaÅ‚ psychiczne funkcjonowanie czÅ‚owieka z jego strukturÄ… bioÂlogicznÄ… – nie noszÄ… znamion redukcjonizmu. Referencje w kierunku bioÂlogicznych aspektów funkcjonowania czÅ‚owieka sÄ… zrozumiaÅ‚e wÅ‚aÅ›nie nie Âredukcyjnie, jeÅ›li siÄ™ uwzglÄ™dni jego systemowy obraz czÅ‚owieka, jego w ogóle systemowÄ… wizjÄ™ Å›wiata, w której to co materialne i to co duchowe stanowi jedność poprzez jedność zasad, a niekoniecznie jedność bytu. WyÂdaje siÄ™ jakby czÅ‚owiek (jako osoba) byÅ‚ przez Junga dostrzegany podobnie jak widzieli go filozofowie greccy: jako swoistÄ… egzemplifikacjÄ™ natury i praw kosmosu. Jest to jednak tylko dygresja. Energia psychiczna – libido – nie jest przez niego redukowana do żadnej innej (np. popÄ™dowej) energii, co stanowiÅ‚o jeden z podstawowych przedmiotów kontrowersji miÄ™dzy nim a Freudem.
CaÅ‚ość psychiki jest nazywana przez niego jaźniÄ… lub osobowoÅ›ciÄ…. Jaźń to zarówno obszar Å›wiadomy psychiki, jak i nieÅ›wiadomy. MiÄ™dzy tyÂmi obszarami dokonuje siÄ™ przepÅ‚yw staÅ‚ej iloÅ›ci energii psychicznej. DysÂtrybucja energii pomiÄ™dzy Å›wiadomość a nieÅ›wiadomość dokonuje siÄ™ zgodÂnie z okreÅ›lonymi przez Junga zasadami. Te zasady to zasada ekwiwalenÂcji – znikniÄ™cie okreÅ›lonej iloÅ›ci energii w jednej formie, pociÄ…ga za sobÄ… pojawienie siÄ™ jej w innej formie – oraz zasada entropii, zgodnie z którÄ… sprzecznoÅ›ci psychiczne równoważą siÄ™ w toku rozwoju wzglÄ™dnie nieÂzmiennej postawy PsychikÄ™ traktuje Jung jako wzglÄ™dnie zamkniÄ™ty samoregulujÄ…cy siÄ™ system energetyczny. EnergiÄ™ psychicznÄ… należy rozuÂmieć jako intensywność procesów psychicznych, a jej źródÅ‚em jest staÅ‚e napiÄ™cie miÄ™dzy Å›wiadomoÅ›ciÄ… i nieÅ›wiadomoÅ›ciÄ…. Przy staÅ‚ej iloÅ›ci energii psychicznej zmienna jest jej dystrybucja. Im mniej jest energii psychicznej w obszarze Å›wiadomoÅ›ci, tym wiÄ™cej jest jej w obszarze nieÅ›wiadomoÅ›ci -relacja odwrotna nigdy nie jest w peÅ‚ni możliwa, gdyż nieÅ›wiadomoÅ›ci nie można do koÅ„ca rozjaÅ›nić. To ostatnie stwierdzenie może być zrozumiaÅ‚e tylko przy uwzglÄ™dnieniu charakterystycznego dla Junga sposobu widzeÂnia nieÅ›wiadomoÅ›ci. W nieÅ›wiadomoÅ›ci Jung wyróżnia dwa poziomy: nieÂÅ›wiadomość indywidualnÄ… i nieÅ›wiadomość kolektywnÄ… (zbiorowÄ…). NieÂÅ›wiadomość indywidualna to obszar doÅ›wiadczeÅ„ nieÅ›wiadomych, wÅ‚aÅ›ciÂwych okreÅ›lonej jednostce. Powstaje ona w toku rozwoju indywidualnego i zawiera treÅ›ci stÅ‚umione lub zapomniane przez jednostkÄ™. NieÅ›wiadoÂmość kolektywna obejmuje przede wszystkim formalne, beztreÅ›ciowe forÂmy zachowaÅ„ (archetypy), wspólne grupom kulturowym (np. plemionom) lub w ogóle wszystkim ludziom. Åšwiadomość i nieÅ›wiadomość sÄ… wzglÄ™Âdem siebie komplementarne. Proces rozwoju polega na poszerzeniu siÄ™ poÂla Å›wiadomoÅ›ci o treÅ›ci zawarte w nieÅ›wiadomoÅ›ci indywidualnej i częścioÂwo kolektywnej o rozpoznawanie archetypowych form zachowania. O nieÂbezpieczeÅ„stwach zwiÄ…zanych z tym procesem bÄ™dzie dalej mowa.
W koncepcji Junga bardzo istotnÄ… rolÄ™ w strukturze psychiki odgrywa Ego – Ja. Wylania siÄ™ ono stopniowo z jaźni w procesie rozwoju (pierwsza faza indywiduacji), krystalizuje siÄ™, aby nastÄ™pnie w drugiej fazie indywiÂduacji ulec rozbiciu i reorganizacji na wyższym, dojrzaÅ‚ym poziomie. Ego “to zespół wyobrażeÅ„, który stanowi centrum poÅ‚a Å›wiadomoÅ›ci i posiada wysoki stopieÅ„ ciÄ…gÅ‚oÅ›ci i tożsamoÅ›ci”. Ten zespół wyobrażeÅ„ odpowiada temu, co dziÅ› nazwalibyÅ›my obrazem wÅ‚asnej osoby (Self concept) Jest Ego “podmiotem wszelkich osobowych aktów Å›wiadomoÅ›ci”. W pierwszej fazie rozwoju Ego tworzy siÄ™ w wyniku oddziaÅ‚ywania Å›rodowiska naturalnego i spoÅ‚ecznego na jednostkÄ™. Jak pisze Jung: “stoÂsunek miÄ™dzy jakÄ…Å› treÅ›ciÄ… psychicznÄ… a Ego stanowi kryterium jej uÅ›wiaÂdomienia”. Ego, bÄ™dÄ…c centrum pola Å›wiadomoÅ›ci, jest strukturÄ… zÅ‚ożonÄ…, której nie można opisać wyczerpujÄ…co. Ta ograniczona możliwość opisu Ego wynika miÄ™dzy innymi z jego podstawowej funkcji: poszerzania pola Å›wiadomoÅ›ci o treÅ›ci nieÅ›wiadome. Aktywność Ego w tym kierunku spraÂwia, że cechuje go swoista zmienność, przy równoczesnej “ciÄ…gÅ‚oÅ›ci i tożsaÂmoÅ›ci”. Rola Ego w życiu psychicznym jednostki ujawnia siÄ™ szczególnie wyraźnie w procesie rozwoju – w drugiej fazie indywiduacji, kiedy to od Ego zależy powodzenie caÅ‚ego procesu. Ego posiada swojÄ… komponentÄ™ somatycznÄ…, na którÄ… skÅ‚adajÄ… siÄ™ uÅ›wiadomione procesy fizjologiczne – wrażenia endosomatyczne, oraz komponentÄ™ psychicznÄ…. PiszÄ…c o genezie Ego Jung stwierdza, że
“…wyÅ‚ania siÄ™ ono zrazu ze zderzenia czynnika somatycznego ze Å›rodowiskiem
a kiedy pojawi siÄ™ już jako podmiot, rozwija siÄ™ dziÄ™ki dalszym zderzeniom zaÂrówno ze Å›rodowiskiem, jak i ze Å›wiatem wewnÄ™trznym”.
Ego – co Jung mocno podkreÅ›la – nie jest peÅ‚nÄ… osobowoÅ›ciÄ…, jest to jeÂdynie Å›wiadomy obszar osobowoÅ›ci.
Ego posiada swojÄ… jakby spoÅ‚ecznÄ… reprezentacjÄ™ – jest niÄ… Persona. Persona to obraz Ja przedstawiany innym ludziom. Persona nie odpowiaÂda dokÅ‚adnie Ego, jej funkcjÄ… jest z jednej strony ochrona Ego przed Å›wiaÂtem, przed utratÄ… intymnoÅ›ci, a z drugiej strony tworzenie wiÄ™zi miÄ™dzy Ego i Å›wiatem innych ludzi. Poważnym problemem psychologicznym jest zdolność różnicowania przez jednostkÄ™ wÅ‚asnego Ja i wÅ‚asnej Persony, zdolność do nieutożsamiania ich ze sobÄ…. Utrata tej zdolnoÅ›ci, traktowanie Persony jako Ego pogrąża jednostkÄ™ w nieprawdÄ™ co do niej samej. PersoÂna – maska – powinna pozostać maskÄ…. WspółczeÅ›nie maska ma raczej negatywne konotacje. Budzi podejrzenie, że w grÄ™ wchodzi nieprawda, miÂstyfikacja. PamiÄ™tać jednak trzeba, skÄ…d termin ten siÄ™ wywodzi. W grecÂkiej tragedii antycznej maski odgrywaÅ‚y dlatego tak istotnÄ… rolÄ™, gdyż przedstawiaÅ‚y jakby istotÄ™ osoby dramatu. W prostym skrócie plastyczÂnym ujmowaÅ‚y to, co byÅ‚o decydujÄ…ce dla poczynaÅ„ osoby, zwÅ‚aszcza moÂralnych. Maska wyrażaÅ‚a esencjonalnÄ… prawdÄ™ o osobie. Wydaje siÄ™, że jest to moment bardzo ważny, o którym czÄ™sto zapominamy Moralne obliÂcze czÅ‚owieka – w najgłębszym tego sÅ‚owa znaczeniu – jest tym, co decyduÂje o kontaktach miÄ™dzyludzkich. Każda sytuacja spoÅ‚eczna jest w swej istocie sytuacjÄ… moralnÄ…. Tak wiÄ™c maska z definicji niejako powinna zaÂwierać istotny komunikat o czÅ‚owieku. To, że maska może wyrazić coÅ›, czego w istocie nie ma, jest konsekwencjÄ… nieprawidÅ‚owoÅ›ci rozwoju. LuÂdzie uczÄ… siÄ™ w ciÄ…gu życia tworzyć maski, które okÅ‚amujÄ… innych, a co gorsze samych posiadaczy tych masek. Jest to problem nie tylko moralny, ale i psychologiczny i spoÅ‚eczny. Jak dalej zobaczymy, Jungowi chodziÅ‚o o to, aby czÅ‚owiek używaÅ‚ maski zgodnie z jej pierwotnym znaczeniem.
Maska tworzy siÄ™ w pierwszej fazie indywiduacji. KsztaÅ‚tuje siÄ™ i rozÂwija w okreÅ›lony sposób pod wpÅ‚ywem czynników zewnÄ™trznych o charaÂkterze spoÅ‚ecznym i kulturowym. Jednostka, w tej pierwszej fazie swojego rozwoju, otrzymuje wiedzÄ™ o warunkach, na jakich może być spoÅ‚ecznie akceptowana, oraz o wymaganiach spoÅ‚ecznych, których speÅ‚nienie gwaÂrantuje nie tylko spoÅ‚eczne przystosowanie, ale i dobrÄ… pozycjÄ™ w Å›wiecie. Wymagania czy standardy spoÅ‚eczne tworzone sÄ… w danej spoÅ‚ecznoÅ›ci zgodnie z wzorcami kulturowymi wÅ‚aÅ›ciwymi tej spoÅ‚ecznoÅ›ci. Niektóre z tych wzorców majÄ… charakter bardziej, inne mniej uniwersalny. DotyÂczyć one mogÄ… zarówno sposobów peÅ‚nienia ról spoÅ‚ecznych, których jedÂnostka coraz wiÄ™cej zaczyna peÅ‚nić w miarÄ™ wzrastania i dojrzewania, jak i dozwolonych sposobów zaspokajania potrzeb i uzewnÄ™trzniania emocji. W procesie rozwoju ksztaÅ‚towanie siÄ™ maski obejmuje dwa jakby jej aspeÂkty: wewnÄ™trzny i zewnÄ™trzny. ZewnÄ™trzny aspekt maski to taki obraz wÅ‚asnej osoby, który jednostka prezentuje innym ludziom. Maska może ujawniać siÄ™ wobec innych albo bezpoÅ›rednio – poprzez dziaÅ‚ania jednoÂstki, albo poprzez różne formy ingracjacji (np. self presentation). Nie możÂna zakÅ‚adać, że maskÄ… jednostka chce wprowadzić w błąd swoje spoÅ‚eczne otoczenie. Maska jakby “wygÅ‚adza” to wszystko, co jeszcze nie speÅ‚nia w peÅ‚ni spoÅ‚ecznych oczekiwaÅ„, stanowi wyraz swoistej korekty w obrazie wÅ‚asnej osoby korekty zazwyczaj dokonywanej w dobrej wierze, w przekoÂnaniu, że w jakimÅ› stopniu spoÅ‚ecznie pożądane cechy już siÄ™ posiada, lub że niebawem bÄ™dzie siÄ™ je posiadaÅ‚o. Z maski usuwane sÄ… charakterystyki, które mogÄ… być spoÅ‚ecznie nieakceptowane. Same w sobie mogÄ… one być moralnie obojÄ™tne lub wrÄ™cz pozytywne, ale, z uwagi na standardy otoczeÂnia mogÄ… być ukrywane, tÅ‚umione. Podziwiana w niektórych kulturach np. powÅ›ciÄ…gliwość w okazywaniu uczuć może doprowadzić do stÅ‚umienia wrażliwoÅ›ci emocjonalnej, która sama w sobie może być dobra, jeÅ›li stanoÂwi odpowiedź na wartoÅ›ci. Podobnie w niektórych rodzinach pod wpÅ‚ywem jednej z osób ksztaÅ‚tować siÄ™ może wzorzec tzw. powÅ›ciÄ…gliwoÅ›ci w okazyÂwaniu uczuć, próba sprostania temu wzorcowi narzucanemu innym może doprowadzić do obniżenia wrażliwoÅ›ci emocjonalnej, wrażliwoÅ›ci na inÂnych – nieokazywanie uczuć traktowane bÄ™dzie jako cnota, rezultatem może być brak wiÄ™zi emocjonalnej w rodzinie. Inny przykÅ‚ad: podkreÅ›la siÄ™ np. różnice w postawach intro- i ekstrawertywnych miÄ™dzy ludźmi WschoÂdu i Zachodu. Jednostka wychowana w spoÅ‚eczeÅ„stwie amerykaÅ„skim bÄ™Âdzie miaÅ‚a niewielkÄ… “siłę przebicia”, jeÅ›li bÄ™dzie rozwijać postawy konÂtemplacyjne, introwertywne. Z kolei dla ludzi wychowanych w kulturze Dalekiego Wschodu ekstrawertywne zachowania Europejczyka czy AmeÂrykanina bÄ™dÄ… nie do przyjÄ™cia (por. Hall, 1984). Tak wiÄ™c cechy niezgodne ze spoÅ‚ecznymi oczekiwaniami sÄ… tÅ‚umione i znajdÄ… siÄ™ w tym obszarze nieÅ›wiadomoÅ›ci indywidualnej, który nazwany jest cieniem.
WewnÄ™trzny aspekt maski to jakby dystans samej jednostki wobec maÂski, to Å›wiadomość, że maska nie jest ani peÅ‚nym, ani w peÅ‚ni prawdziwym obrazem wÅ‚asnej osoby, wÅ‚asnego ja. Zacieranie siÄ™ Å›wiadomoÅ›ci różnicy miÄ™dzy maskÄ… a wÅ‚aÅ›ciwym obrazem siebie nie tylko zubaża przeżywanie siebie samego – bo zawęża je do pewnego obszaru spoÅ‚ecznie wyznaczonych doÅ›wiadczeÅ„ – lecz i zafaÅ‚szowuje to przeżywanie, bo narzuca jakby “styl” przeżywania doÅ›wiadczeÅ„. Zachowanie rozróżnienia pomiÄ™dzy maÂskÄ… i prawdziwym obrazem siebie jest sprawÄ… bardzo trudnÄ…, stÄ…d w druÂgiej fazie indywiduacji to odróżnicowanie staje przed jednostkÄ… jako jedno z najważniejszych zadaÅ„ rozwojowych. Zadanie to można wyrazić pytaÂniem: jakim ukazujÄ™ siÄ™ innym ludziom i czy rzeczywiÅ›cie takim jestem ?
PamiÄ™tać jednak trzeba, że maska nie tylko ma speÅ‚niać funkcjÄ™ łączniÂka miÄ™dzy Ego i Å›wiatem, lecz że także ma peÅ‚nić funkcjÄ™ ochrony intymÂnych obszarów Ego – tych, które nie we wszystkich relacjach spoÅ‚ecznych powinny być ukazywane w takim samym stopniu (inaczej bÄ™dzie to wyglÄ…Âdać w miÅ‚oÅ›ci czy przyjaźni, a inaczej w stosunkach np. sÅ‚użbowych).
Maska – czyli to, co czÅ‚owiek z siebie ujawnia, jest poddana spoÅ‚eczneÂmu wartoÅ›ciowaniu, a wartoÅ›ciowanie to ma przede wszystkim charakter moralny. ChcÄ…c sprostać standardom moralnym grupy spoÅ‚ecznej, w któÂrej żyje, lub osób, z którymi jest zwiÄ…zana, jednostka może dokonywać seÂlekcji wÅ‚asnych cech i pragnieÅ„ (dobrych lub zÅ‚ych), które w ten sposób zaÂczynajÄ… schodzić do nieÅ›wiadomoÅ›ci. NawiÄ…zujÄ…c do podziaÅ‚u funkcji energii psychicznej zaproponowanego przez Grossa i Heymansa (por. Nuttin, 1968) – podziaÅ‚u na funkcjÄ™ pierwotnÄ… i wtórnÄ…, Jung okreÅ›la dwa kierunki energii psychicznej: energia psychiczna jednostki może być kierowana bÄ…dź ku przedmiotom, ku Å›wiaÂtu zewnÄ™trznemu wzglÄ™dem jednostki, bÄ…dź ku samemu podmiotowi, ku jego wnÄ™trzu. W konsekwencji Jung wyróżnia dwa typy postaw: ekstraÂwertywnÄ… i introwertywnÄ…. Zgodnie z zasadÄ… komplementarnoÅ›ci oba tyÂpy postaw wystÄ™pujÄ… u każdego czÅ‚owieka z tym jednak, że jedna z nich staje siÄ™ w ciÄ…gu życia dominujÄ…ca i wyraża siÄ™ w zachowaniu, w aktywnoÂÅ›ci jednostki, druga – pozostaje stÅ‚umiona w jej nieÅ›wiadomoÅ›ci indywiduÂalnej.
Według Junga, jak pisze Nuttin,
“… zwiÄ…zek miÄ™dzy ekstrawersjÄ… i introwersjÄ… jest stosunkiem dynamicznym, w którym zasadniczÄ… rolÄ™ odgrywajÄ… tÅ‚umienie i kompensacja (…) jeÅ›li przewaÂża ekstrawersja, dzieje siÄ™ tak dlatego, że mechanizm introwersji jest tÅ‚umiony, a zatem znajduje siÄ™ w sferze nieÅ›wiadomoÅ›ci”.
Tak wiÄ™c oba typy postaw współistniejÄ… w życiu psychicznym każdej jednostki. Typ introwertywny to ten, u którego dominuje mechanizm inÂtrowersji w wyniku okreÅ›lonych wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci systemu nerwowego, ale przede wszystkim w wyniku specyficznych oddziaÅ‚ywaÅ„ Å›rodowiska spoÅ‚ecznego w pierwszej fazie indywiduacji. Druga faza indywiduacji polegać bÄ™dzie miÄ™dzy innymi na tym, aby oba typy postaw byÅ‚y wÅ‚aÅ›ciwie, odpoÂwiednio do warunków zewnÄ™trznych i potrzeb jednostki wykorzystywane.
Wykorzystywanie obu postaw stanowi warunek peÅ‚nego uczestnictwa w Å›wiecie i staÅ‚ej zarazem autorefleksji, pogłębia przeżywanie Å›wiata i sieÂbie, gwarantuje rozwój w kierunku harmonii zewnÄ™trznej i wewnÄ™trznej. Na tym pierwszym piÄ™trze jego typologii – opartym na dwoistoÅ›ci podÂstawowych mechanizmów psychicznych – zbudowane jest drugie piÄ™tro – typologia funkcjonalna. Jung wyróżnia cztery funkcje psychiczne, które stanowiÄ… “sposoby ujmowania rzeczywistoÅ›ci przez jednostkÄ™”. Te funkcje to myÅ›lenie, uczucia, intuicja i percepcja ~ wrażenia). Dwie pierwsze majÄ… charakter “racjonalny”, dwie pozostaÅ‚e “irracjonalny”. Podobnie jak w przypadku postaw, tak i wszystkie cztery funkcje psychiczne wystÄ™pujÄ… u każdego czÅ‚owieka. W trakcie życia jedna z nich staje siÄ™ dominujÄ…ca, któraÅ› z pozostaÅ‚ych jÄ… wspiera, a dwie pozostajÄ… w nieÅ›wiadomoÅ›ci. To, która z postaw i jakie funkcje psychiczne sÄ… przez jednostkÄ™ wykorzystyÂwane, zależy od podÅ‚oża biologicznego (por. Nuttin, Op. cit.), oraz od spoÅ‚eÂcznych i kulturowych warunków oddziaÅ‚ujÄ…cych na jednostkÄ™ w pierwszej fazie jej rozwoju.
Dziwić może, że uczucia zostaÅ‚y zaliczone przez Junga do funkcji racjoÂnalnych. Genezy takiego poglÄ…du upatrywać można w poglÄ…dach Kanta na uczucia. WedÅ‚ug niego uczucia stanowiÄ… wÅ‚adzÄ™ wydajÄ…cÄ… sÄ…dy wartoÂÅ›ciujÄ…ce. Tak wiÄ™c uczucie przypisuje okreÅ›lonej treÅ›ci psychicznej (i przedmiotowi, który jÄ… ukonstytuowaÅ‚) pewnÄ… wartość, w rezultacie czego dokonywana jest ocena na skali: dobre – zÅ‚e. Jung odróżnia uczucie bierne i aktywne. W uczuciu aktywnym
“…sam podmiot w sposób intencjonalny przypisuje wartość przedmiotowi (…) w uczuciu biernym – sam przedmiot, bez udziaÅ‚u podmiotu, wymusza afektywÂnÄ… waloryzacjÄ™ (…) racjonalne jest jedynie uczucie aktywne. Uczucie bierne jest włączone do intuicji uczuciowej i uważane za irracjonalne, jako że ustanawia wartość bez współudziaÅ‚u przedmiotu, a niekiedy wbrew niemu samemu.
CiekawÄ… jest rzeczÄ…, że podobnie na uczucia, aczkolwiek na podstawie innych przesÅ‚anek teoretycznych, patrzÄ… fenomenologowie (Scheler, v. HilÂdebrandt). Uczucia dla Schelera stanowiÄ… swoisty sposób doÅ›wiadczania (poznawania) wartoÅ›ci, dla Hlildebrandta sÄ… wÅ‚aÅ›ciwÄ… odpowiedziÄ… na wartoÅ›ci.
Kategoria : Psychologia Analityczna Comment (0)
Korelacje Tematyczne
Odpowiedz / Post
You must be logged in to post a comment.