Psychologia.XMC.PL

Percepcja i Działanie – są ściśle ze sobą powiązane. Odruchy noworodka wpływają na percepcję wzrokową. Narzędziami do poszukiwania danych wzrokowych dysponują już w chwili urodzenia i wykorzystują je dostarczyć sobie stymulacji poprzez oglądanie silnie skontrastowanych krawędzi. Niemowlęta budują oczekiwania co do powtarzających się wydarzeń. To pozwala im sprawować do pewnego stopnia kontrolę nad własnymi działaniami. Kontrola nad własnymi ruchami w przestrzeni przyczynia się do zmieniających się warunków percepcji i działania.

Rozwój Pojęcia JA

System Ja – (układ powiązanych wzajemnie procesów – samowiedzy, samooceny, samoregulacji składających się na JA), Samowiedza, samoświadomość (obejmująca wiedzę o samym sobie), Samoocena (obejmuje opinie o sobie i własnych zdolnościach), Samoregulacja (obejmuje samokontrolę)
Podejście poznawczo – rozwojowe – Samowiedza – Model Selmana – Model rozwoju świadomości Ja u dzieci, obejmuje stadia;

1) Poziom 0 – (okres niemowlęcy 1-2 r.ż.) Rozumieją fakt swego fizycznego istnienia, lecz nie są świadome swojej odrębności psychicznej. Dziecko nie potrafi odróżnić zachowania od towarzyszących mu uczuć.

2) Poziom 1 – (okres wczesnodziecięcy 3-5 r.ż.) Dziecko oddziela poznanie od zachowania i wierzy, że myśl może kontrolować działanie. Jednak dzieci w tym wieku są przekonane o tym, że wewnętrzne myśli i uczucia są bezpośrednio odzwierciedlane w zachowaniu i wyglądzie zewnętrznym, czyli że można poznać czyjeś Ja, obserwując działania i stany danej osoby (uśmiecha się-szczęśliwa).

3) Poziom 2 – (środkowa faza dzieciństwa 6-9 r.ż) dziecko zdaje sobie sprawę z tego że motywy i uczucia mogą różnić się od zachowań, zatem Ja może być w pewnym stopniu ukryte przed innymi, nie może jednak być ukryte przed samym sobą.

4) Poziom 3 – (okres poprzedzający dorastanie 10-13 r ż) rośnie przekonanie że Ja stanowi trwały element osobowości. Wierzą że człowiek może obserwować i oceniać swoje wewnętrzne Ja, co mogło by oznaczą, że umysł (obserwujący) jest czymś innym niż Ja (obserwowany).

5) Poziom 4 – (dorastanie, powyżej 12-14 r ż.) Dorastający nabiera ostatecznie przekonania, że Ja nie może być w pełni poznane, gdyż pewne aspekty osobowości pozostają a sferze nieświadomości. Model Przetwarzanie Informacji – Każdy z nas rozwija SCHEMAT JA (wew. poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja). Schematy są stale przebudowywane. Dzieci z wysoka samoocena wyraźnie dostrajają się do informacji spójnych z ich samooceną, natomiast dzieci z niska samooceną są bardziej świadome informacji potwierdzających, a może nawet utrwalających ich negatywny obraz samych siebie.

Teorie Uczenia się

Samoocena – (Bandura). Oparte o Poczucie Skuteczności Własnego Działania – subiektywna ocena własnych zdolności wykonywania różnych działań i zachowań. Niemowlęta i małe dzieci nie w pełni rozumieją procesy przebiegające w ich fizycznym i społecznym otoczeniu, niewiele wiedzą o swoich własnych umiejętnościach i zdolnościach. Liczne doświadczenia prób i błędów, słowne instrukcje rodziców, pomagają dzieciom stopniowo poznawać granice swoich zdolności i umiejętności, właściwie oceniać swoją skuteczność. Rozwojowi adekwatnego oceniania skuteczności własnych działań sprzyjają mechanizmy; modelowanie – szacowanie prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu, uświadomienie sobie wew. reakcji własnego organizmu.

Dzieci interpretują odczucia towarzyszące pobudzeniu emocjonalnemu (napięcie) jako wskaźniki zaniepokojenia i uczą się używać ich do przewidywania zbliżającej się porażki. Silniejsze poczucie skuteczności własnego działania skłania do większego wysiłku, oraz wytrwałości i ostatecznie prowadzi do wyższego poziomu wykonania.

Teoria Etologiczna

(Bowlby) Poczucie własnego Ja zaczyna rozwijać się w toku interakcji miedzy dzieckiem i opiekunem, a sprzyja mu czuła troska opiekuna. Mało badań na ten temat.

Samowiedza

Postrzeganie Przestrzenne – najwcześniejsza samoświadomość pojawia się około 4 mies. życia. Miedzy 4-10 mies. życia dzieci widzą świat w sposób egocentryczny, rozumiejąc świat tylko w relacji do siebie. Dzieci używają siebie jako punktu odniesienia przy szukaniu przedmiotów. Podmiotowość – poczucie własnej podmiotowości, świadomość że może byś podmiotem czy sprawcą zdarzeń następujących w jego świecie (porusza zabawkami, stuka klockami..).

Jest świadome zarówno swojej odrębności od tych przedmiotów, jak i możliwości robienia z nimi czegoś. Niemowlęta najpierw uczą się wykonywać jakąś czynność na sobie lub mówić do siebie, a dopiero potem są w stanie kierować te reakcje do matek. Wzrokowe rozpoznanie siebie – Badanie przy użyciu lustra. W ciągu 1 r ż. dzieci uśmiechają się i wokalizują do swojego odbicia w lustrze. W 2 r ż. pojawia się zainteresowanie skutkami, które może wywoływać, zwłaszcza gdy harmonizują one z wykonanymi przez dziecko czynnościami. Zainteresowanie lustrami w tym wieku nie świadczy o tym że się rozpoznają. Dopiero około 24 mies. pojawia się ta zdolność (badanie ze znaczkiem na twarzy, jako rozpoznanie w nim własnego odbicia)

Opisy samych siebie

Pomiar samowiedzy na podstawie analizy ich opisów samych siebie (wywiady, kwestionariusze). W wieku 2 lat wykazują znajomość podstawowych swoich cech np.; dziewczynka czy chłopiec, dziecko czy dorosły. Okres przedszkolny – samoopisy dotyczą cech wyglądu zew., posiadanych rzeczy, upodobań (ma rower, piegi) Skupiają się na opisach o właściwościach przedmiotowych, występujących tu i teraz. Środkowa faza dzieciństwa – samo opisy przechodzą do myślenia operacyjnego. 6-10 lat zaczynają mówić o cechach mniej namacalnych (emocje, zdolności), przypisują sobie przynależność do pewnej kategorii (Harcerz), rzadziej ograniczają się do wypowiedzi tu i teraz, oraz do cech fizycznych.

Porównują się z innymi dziećmi, opisują swoje umiejętności, uzdolnienia w odniesieniu do podobnych właściwości kolegów. Wzrasta ścisłość podawanych informacji. Dorastanie – posługuje się operacjami formalnymi myśli i opisuje siebie w kategoriach bardziej abstrakcyjnych i hipotetycznych. Skupia się w treści samoopisów na postawach (patriota), atrybutach osobowości, osobistych przekonaniach. Mają większą gotowość opisywania swoich negatywnych cech pośród innych, pozytywnych.

Samoocena

Zależy od czynników poznawczych oraz społecznych. Opinie o sobie maja związek z samoakceptacją, czy poczuciem własnej wartości. Metodą badania samooceny są kwestionariusze, których pytania wydobywają ocenę siebie badanej osoby w różnych sytuacjach i aspektach. Dzieci nie są w stanie oceniać siebie w podobny sposób we wszystkich obszarach. Młodsze dzieci poniżej 8 r ż. nie są w stanie określić poczucia własnej wartości, jednak u starszych jest ono oparte na tym jak ich zdaniem są oceniane przez innych i jak same siebie oceniają.

We wczesnym okresie szkolnym poziom samoakceptacji jest ustabilizowany, z niewielką tendencja do wzrostu. Dorastanie 11-12 r ż. Poziom akceptacji obniża się, wzrost dopiero w szkole średniej. Na okresowe pogorszenie się samoakceptacji ma wpływ samoświadomość związana z uwzględnieniem opinii innych osób o sobie. Do pewnego czasu widzimy samych siebie tak, jak myślimy że inni nas widzą. Rosnąca samoświadomość prowadzi do bardziej krytycznych samoocen, a w konsekwencji do spadku samoakceptacji.. Innymi czynnikami są; zmiany biologiczne związane z dojrzewaniem płciowym, zmiana o charakterze środowiskowym.

Pojęcie Ja w roli Ucznia

Ocena własnych zdolności do nauki, kompetencji. Poczucie własnych kompetencji szkolnych jest najwyższe u przedszkolaków, stopniowo się pogarsza przynajmniej do 4 klasy. Jedna z przyczyn tego spadku może być świadomość dzieci, że nie należy się przechwalać, z tego wynika umiar w opisywaniu własnych zdolności. Dziewczęta w tym wieku wyrażają więcej negatywnych samoocen niż chłopcy. Wyuczona bezradność – (Nabyte poczucie braku zdolności, umiejętności, na skutek doświadczenia powtarzających się niepowodzeń). Rodzaj otrzymywanych informacji zwrotnych oraz sposób ich interpretowania przez dzieci może silnie oddziaływać na obraz własnej osoby. Nabyte poczucie braku własnych kompetencji, będzie oddziaływać na dalszą pracę dziecka w szkole. Wyuczona bezradność gdy się pojawia to wcześniej u dziewcząt. Przyczyną różnicy istnieje w sposobie udzielania przez nauczycieli informacji zwrotnych (chłopcy – nie dość się starali – brak wysiłku, dziewczęta – źle odpowiadały – brak zdolności). Wyuczoną bezradność można częściowo pokonać, przez zmianę charakteru informacji zwrotnych. „porażki nie oznaczają koniecznie brak zdolności”. Porównania społeczne – (porównanie własnych zdolności ze zdolnościami innych osób).

Przedszkolaki zwracają uwagę na to co robią lub mówią inne dzieci, aby zaprzyjaźnić się lub dowiedzieć jak to się robi. Początkowe klasy szkoły podstawowej – coraz częściej przedmiotem porównań staje się powodzenie w nauce, porównania do oceny własnych kompetencji.

W 2 klasie dzieci nisko oceniające swoje kompetencje dokonują mniejszej liczby porównań społecznych. Dobrzy uczniowie wykazują większe zainteresowanie porównywaniem swoich osiągnięć z wynikami kolegów z klasy, a także znajdowaniem prawidłowych rozwiązań zadań. Rozwój a środowisko – Jacquelynne Eccles, twierdzi że większość szkół nie jest odpowiednio przygotowana do zaspokajania rozwojowych potrzeb dorastających dzieci, czego rezultat stanowi słabe dopasowanie stadium rozwojowego i środowiska. (Nauczyciele w starszych klasach kładą nacisk na kontrolowanie uczniów, utrzymanie dyscypliny, Nauczyciele dają wyraz swojemu zniechęceniu i poczuciu braku skuteczności, grupowanie ze względu na zdolności, przenoszenie z klas do klas).

Dzieci, które uważają się za zdolne, są silniej motywowane do osiągania sukcesów, bardziej wytrwałe i ambitne. Dziecko nisko oceniające swoje zdolności maja słabszą motywacje do pracy. Pozytywny obraz wzmacnia dążenie do sukcesu, negatywny je osłabia – nawet u dzieci bardzo zdolnych, które nietrafnie oceniają swoje zdolności.

Samoregulacja

Jej znamieniem jest kontrola wew. W okresie dzieciństwa regulacja większości zachowań dziecka odbywa się za pośrednictwem poleceń oraz wzmocnień pochodzących od rodziców i innych osób. Stopniowo jednak coraz więcej czynności dziecko zaczyna wykonywać pod wpływem swoich własnych poleceń, wskazówek, udzielanych samemu sobie nagród i kar. Rozwój samoregulacji stanowi ważne osiągniecie rozwojowe, świadczące o przechodzeniu od zewnętrznej kontroli, sprawowanej przez otoczenie, do regulacji wewnętrznej.

We wczesnym okresie niemowlęcym samoregulacja jest dość prymitywna i dotyczy przede wszystkim mimowolnych reakcji biologicznych (mrużenie oczu). W 2 r ż. dzieci uczą się wielu zachowań dowolnych i potrafią już oddziaływać na swoje otoczenie w celowy sposób. Podejmuje działanie po to aby cos zrobić, osiągnąć jakiś cel. Daje pierwsze dowody stosowania się do poleceń lub życzeń (aprobata zachowań lub dezaprobata). W wykonywaniu poleceń widzą przyjemność.

Samokontrola pojawia się po raz pierwszy w 3 r ż. gdy dziecko zaczyna protestować przeciwko robieniu wszystkiego za nie i obstaje przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie. Ostateczny krok następuje, gdy dziecko uwewnętrznia kontrolę, kierując swoim zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż mowy. Po ukończeniu 3 r ż. jego samokontrola szybko staje się bardziej precyzyjna. Strategia opierania się wielu pokusom. Uczą się odraczania gratyfikacji, nabywają dodatkowe techniki kierowania swoim zachowaniem w różnych jego aspektach.

Model Wygotskiego

Dobrym sposobem poznania rozwoju małych dzieci jest obserwowanie ich w sytuacjach rozwiązywania problemów. Podczas rozwiązywania zadania dzieci często używają mowy egocentrycznej (mowa do siebie i dla siebie). Mowa prywatna wyrasta z ich interakcji z rodzicami i innymi dorosłymi, z którymi wykonują wspólnie różne zadania. W takich sytuacjach rodzice mówią w sposób kierujący dzieckiem, lub udzielają wskazówek.

Stopniowo dziecko zaczyna samo się kontrolować naśladując mowę rodziców, a następnie prywatna mowa zostaje przekształcona w myśli. W milczeniu formują zadania, które wcześniej głośno wypowiadały. Uważa on, że samoregulacja rozwija się w trakcie interakcji społecznych dziecka, w procesie socjogenezy (proces nabywania wiedzy lub umiejętności za pośrednictwem interakcji społecznych). Rozwój mowy egocentrycznej następuje w pierwszych latach życia.

Począwszy od środkowej fazy okresu dzieciństwa dzieci coraz częściej mówią do siebie szeptem, stopniowe uwewnętrznienie się mowy. Model Łurii – interesuje się rolą mowy w kontrolowaniu zachowań małych dzieci. Miedzy 18 mies. a 3 r ż. tylko wypowiedzi osób dorosłych mogą wpływać na reakcje dziecka; werbalizacje dziecka są nieskuteczne. Polecenie może zainicjować zachowanie, ale nie jest w stanie go powstrzymać. W wieku 3-4,5 roku mowa zew. jest w stanie kontrolować rozpoczynanie, jak i powstrzymanie się od pewnych zachowań. Dzieci zaczynają brać pod uwagę znaczeniowy aspekt poleceń. Dzieci 5 letnie potrafią kontrolować swoje zachowanie za pośrednictwem mowy egocentrycznej.

Odporność na pokusy – Niemowlęta nie maja żadnej samokontroli w tym zakresie i natychmiast ulegają wszystkiemu co je pociąga. Jedynym środkiem zaradczym jest kontrola rodziców. Najczęstszą metoda badania odporności na pokusy wykorzystuje technikę zabronionej zabawki. Dziecko jest pozostawione samo z atrakcyjną zabawką, którą nie wolno mu się bawić. Badacze stwierdzili, że na zdolność opierania się pokusom wpływa wiele czynników; właściwe sformułowane autoinstrukcje, modelowanie, dobre uzasadnienie istnienia zakazu, oraz strategie powstrzymania się od wykonywania zabronionych czynności.

Odraczanie Gratyfikacji – Podejściem do badania samokontroli jest technika odraczania gratyfikacji – badanie zdolności dzieci do rezygnowania z mniejszej bezpośrednio dostępnej nagrody po to aby otrzymać później większą. Wśród czynników decydujących o długości czasu oczekiwania na nagrodę wymienia się mowę egocentryczną, różne metody odwracania uwagi od kuszącej, bezpośrednio dostępnej nagrody.

Znajomość skutecznych strategii odraczania jest coraz lepsza w miarę rozwoju dziecka. Dzieci które jako przedszkolaki lepiej radziły sobie w sytuacji odraczania gratyfikacji, są wyżej oceniane przez rodziców jako mające największe osiągnięcia szkolne i najlepsze kontakty z rówieśnikami, najlepiej radzące sobie z problemami, najwięcej wiary we własne siły, najbardziej niezależne.